معرفی کنوانسیون آپوستیل
معرفی کنوانسیون آپوستیل
در عصر کنونی روابط بین المللی به مانند گذشته روابطی ساده و محدود به رابطه یک کشور با کشوری دیگر یا یک کشور با چند کشور همسایه نمی‌باشد، کمترین مراودات بین المللی یا دارای آثار جهانی بوده یا ذاتاً در سطوحی جهانی می‌باشد. دیگر هیچ کشوری نمی‌تواند خود را متمایز از سایر کشورها دانسته و نتیجتاً روابط بین المللی خود را توسعه ندهد بلکه توسعه روابط بین المللی امری اجتناب ناپذیر است چراکه بقاء و ارتقاء هر کشور بسته به میزان روابط آن با سایر دول دارد. از جمله مولد ها و توسعه دهندگان روابط بین المللی، معاهدات، کنوانسیون‌ها، موافقت نامه‌ها و... می‌باشند. کنوانسیون‌ها که به عنوان قسمی از معاهدات در معنای اعم شمرده می‌شوند به علت ماهیت خود که در حقیقت یک عقد و قرارداد بوده که بین کشورها صورت می‌پذیرد و با توجه به اینکه هیچ قراردادی بدون رضایت متعاقدین و بدون اندیشیدن به نتیجه آن منعقد نمی‌گردد، خود به خود سبب نزدیکی کشورها و تاسیس روابط بیشتر بین دول می‌شوند. به همین جهت تشکیل و عضویت در کنوانسیون‌ها و به طور کل معاهدات با موضوعات متنوع در حال حاضر نه تنها مقبولیت جهانی داشته بلکه برای پایدار نگهداشتن روابط بین کشورها ضرورت و اهمیت نیز دارد.
- همچنین باید اشاره نمود که توسعه مراودات بین المللی به وسیله عضویت در معاهدات، اکنون صرفا به جهت تمایل دولت ها به ایجاد روابط با یکدیگر نمی‌باشد بلکه امروزه با پیشرفت ارتباطات که حقیقتا جهان را به دهکده ای کوچک مبدل نموده و بعد مسافت را از بین برده است، افراد با نقل و انتقال محل اقامت، کسب و کار، تحصیل و... نقش بسزایی در توسعه روابط بین المللی و ظهور معاهدات ایفا می نمایند چراکه دولت ها کسب مشروعیت خویش را در گروی رضایتمندی شهروندان خود می‌بینند پس خود را قهرا ملزم به ایجاد رابطه با سایر دولت ها دانسته تا از این طریق بتوانند امور مربوط به شهروندان خویش را تسهیل و تبعا رضایت آن‌ها را کسب نمایند.
انسان عصر حاضر از نظر علمی‌به مقامی رسیده که تصور میکند می‌تواند بر غالب دغدغه‌های خویش چیره شود اما همواره معترف است که نمی‌تواند برای گذر و کمبود زمان راه چاره یابد! فیزیکدانان می‌گویند که میتوان با افزایش سرعت و رسیدن به درصدی از سرعت نور گذر زمان را کند نمود اما تا قبل از رسیدن به سرعت نور نمی‌توان زمان را متوقف کرد! با این اوصاف زمان ارزشمندترین مسئله در جهان است. حال که نمی‌توان جلوی گذر زمان را گرفت باید حداقل آن را مدیریت کرده و از هر امری که سبب هدر رفت و اتلاف زمان می‌باشد دوری نمود. نتیجتا باید بیان داشت که هر امری که زمان را حفظ کند، بی تردید مورد حمایت بشر خواهد بود. علم حقوق نیز از این مهم غافل نبوده است و مانند سایر علوم، در جهت تسریع امور و جلوگیری از اتلاف زمان با سراسری کردن و یکپارچه سازی قوانین در سطوح بین المللی، به این سمت و سوی حرکت میکند. در این بین کنوانسیون‌ها و معاهدات بین المللی، سرآمد و پرچم دار این علم در جهت یکپارچه سازی قوانین می‌باشد.
در آغاز دهه 50 میلادی، به علت نبودن مناسبات در پیوند با اجراء اسناد خارجی در بین کشورها و کند بودن روند قانونی سازی یا تصدیق اسناد خارجی که بر خلاف مقتضای شیوه‌های نوین در تجارت بین الملل بود، بیش از پیش بستر و موجبات نارضایتی افراد و شرکت های بزرگی که نیاز به استفاده از یک سند در کشوری غیر از کشور محل تنظیم آن را داشته اند، پدید آورده بود.
در چنین شرایطی و بنا بر پیشنهاد شورای اروپا، سازمان کنفرانس حقوق بین الملل خصوصی لاهه کنوانسیونی را تهیه نمود که به وسیله آن روند تصدیق و قانونی سازی اسناد خارجی تسهیل گردد. در سال 1956 میلادی در طی برگزاری هشتمین جلسه کنفرانس لاهه، تصمیم بر تشکیل کمیسیون ویژه جهت تهیه پیش نویس کنوانسیون مزبور گرفته شد. در سال 1959 میلادی، نهمین جلسه کنفرانس به ریاست آقای پانچود (قاضی دادگاه فدرال کشور سوئیس) و حضور آقای گلولاک (دبیر اول وزارت خارجه یوگسلاوی به عنوان نایب رئیس جلسه) و آقای دروز (نماینده دفتر دائمی‌کنفرانس لاهه) تشکیل و در آن پیش نویس کنوانسیون آپوستیل تدوین شد، و در 26 اکتبر 1960 میلادی در طی برگزاری نهمین جلسه کنفرانس لاهه، متن نهایی این کنوانسیون مصوب شد و سپس کنوانسیون آپوستیل در 5 اکتبر 1961 میلادی نخستین امضاء خود را دریافت نمود. 5 کشور از آلمان، اتریش، یونان، لوکزامبورگ و سوئیس نخستین کشورهایی بودند که این کنوانسیون را امضاء نمودند. در مورخ 21 ژانویه 1965، مطابق بند 1 ماده 11 کنوانسیون، شصت روز پس از سپردن سومین سند تصویب نهایی از طرف کشور فرانسه قابلیت اجراء پیدا نمود.
کنوانسیون آپوستیل که روزی با 3 عضو موجودیت خود را اعلام نمود، امروزه دارای 121 عضو می‌باشد و هر ساله به علت فشارهای داخلی و خارجی بر کشورهای غیر عضو، به تعداد اعضای آن افزوده می‌شود، به گونه ای که فقط از سال 2000 میلادی تا کنون تعداد اعضای آن قریب به دو برابر شده است، پس یقینا میتوان چشم اندازی باشکوه برای آن در آینده پیش بینی نمود.
شمول اسنادی که میتوان برای آن آپوستیل صادر نمود همان طور که در آینده اشاره می‌شود، به قدری زیاد است که قابل پیش بینی می‌باشد با توجه به تعداد اعضای آن، در هر سال چندین میلیون آپوستیل در سطح جهان صادر شود. در یک فقره تحقیقات صورت گرفته در سال 2004 مشخص شده است که در کشور فرانسه سالانه برای بیش از 200000 سند دولتی، آپوستیل صادر شده است، که نشان دهنده این است که کنوانسیون آپوستیل کاربردی ترین کنوانسیون از مجموع کنوانسیون‌های لاهه بوده و خواهد بود.
ناگفته نماند که پس از نیم قرن از پدید آمدن کنوانسیون آپوستیل، در اثر فشارهای داخلی و خارجی به جهت کندی و مشکلات بسیار در تصدیق و قانونی سازی اسناد، در سال 1391 ایران آمادگی خود را در جهت پیوستن به این کنوانسیون با تصویب قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون لغو ضرورت تصدیق رسمی اسناد دولتی بیگانه، ابراز نمود. هفت سال از تصویب قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون آپوستیل می‌گذرد. در سال 1398 دبیر کل سازمان حقوق بین الملل خصوصی در دیدار با سفیر ایران در لاهه از قبول الحاق کشور ایران در این کنوانسیون خبر داد. برخی از اساتید عقیده داشتند که با توجه به قرائنی همچون تبصره 2 ماده واحده قانون الحاق که اشاره دارد که انتخاب مرجع صدور آپوستیل با آیین نامه ای است که پس از قانون الحاق تصویب می‌شود و تا پیش از تعیین مرجع صدور آپوستیل امکان عضویت در کنوانسیون مزبور وجود ندارد، باید پذیرفت که لااقل تا پیش از تصویب آیین نامه، ایران سند الحاق به کنوانسیون آپوستیل را تقدیم امین آن ننموده است و به عبارتی دیگر سند الحاق کشور ایران به کنوانسیون آپوستیل، به تازگی و پس از تصویب آیین نامه اجرایی مربوطه در سال 1397 به امین تسلیم شده است. اما در حقیقت باید دانست که در جلسه کمیسیون ویژه در سال 2016 و 2021 اظهار شده است که کمیسیون از اعلامیه‌های کشور ایران مبنی بر این که قصد دارد در اسرع وقت به کنوانسیون بپیوندد استقبال میکند و این نشان می دهد که سند الحاق ایران پیش از صدور آیین نامه مزبور تقدیم امین شده است.
معاضدت هایی برای امتداد موافقت کنوانسیون آپوستیل
به جهت حمایت از روند موفقیت و مقبولیت جهانی کنوانسیون آپوستیل و امتداد یافتن آن، در دو دهه اخیر اقدامات شایسته ای از طرف کنفرانس لاهه صورت گرفته است که همین امر نیز سبب شده است که تنها در این دو دهه، تعداد اعضای کنوانسیون آپوستیل نیز به دو برابر رشد و افزایش داشته است. از جمله این اقدامات میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
الف- بخش آپوستیل از سایت کنفرانس لاهه: منبع اطلاعاتی ارزشمند
- دفتر دائمی‌بخشی از سایت کنفرانس لاهه را به کنوانسیون آپوستیل اختصاص داده است. در این بخش تعداد زیادی از اطلاعات مفید و به روز در رابطه با کنوانسیون آپوستیل وجود دارد که بخشی از آن عبارت است از:
_ لیست به روز از کشورهای عضو، متعاهد و توضیحات پیرامون چگونگی خواندن آن
_ اسامی و اطلاعات تماس با مقامات صالح در صدور آپوستیل در هر یک از کشورهای متعاهد
_ اطلاعات مربوط به نرم افزار آپوستیل الکترونیکی
_ اسناد و مدارک در رابطه با توضیحات مربوط به کنوانسیون
_ اطلاعات ارسالی از کشورهای متعاهد در رابطه با عملکرد کنوانسیون در قلمرو آن‌ها
_ توصیه‌ها و پیشنهادات کمیسیون‌های ویژه
_ معرفی کتاب های منتشر شده در رابطه با کنوانسیون آپوستیل
ب- نظارت بر عملکرد کنوانسیون آپوستیل
_ نقش دفتر دائمی
دفتر دائمی فعالیت های مختلفی را با هدف ارتقاء، اجرا، پشتیبانی و نظارت بر عملکرد کنوانسیون آپوستیل انجام می دهد. همچنین دفتر دائمی استاد راهنما و توضیحی در رابطه با کنوانسیون آپوستیل را تهیه می نماید. این دفتر به درخواست کشورهای متعاهد در رابطه با عملکرد و کاربردهای کنوانسیون آپوستیل پاسخ داده و نسبت به اجرای کارآمد کنوانسیون با همکاری کشورهای متعاهد و سازمان‌های بین المللی جلسات کمیسیون‌های ویژه را تدارک می‌بیند.
در مواردی که بین کشورهای متعاهد در رابطه با تفسیر و استفاده از کنوانسیون آپوستیل اختلاف صورت گیرد، دفتر دائمی‌با مقامات مربوطه در این کشورها خواه از طریق تلفن و خواه از طریق مکاتبات، گفتگو نموده و نظرات و راه حل های پیشنهادی را ارائه می دهد. البته این دفتر تنها در فرضی می‌تواند راه حل های پیشنهادی را ارائه دهد که به آن مسئله سابقاً در کمیسیون ویژه پرداخته یا در سندی دیگر که توسط کنفرانس لاهه تهیه شده، به آن مسئله اشاره شده باشد و در غیر این صورت دفتر صلاحیتی در رابطه با نظارت بر اجرای کنوانسیون آپوستیل و تفسیر آن ندارد.
_ نقش کمیسیون ویژه
در رابطه با کنوانسیون آپوستیل هر چند سال یکبار کمیسیون ویژه تشکیل می‌شود. در این کمیسیون امکان بحث و گفتگو وجود داشته و در آن موضوعات مهم مربوط به عملکرد کنوانسیون آپوستیل مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. دفتر دائمی جلسات کمیسیون ویژه را بر اساس پرسش نامه‌هایی که به اعضای کنفرانس لاهه، کشور های متعاهد و سایر کشورها ارسال میکند، ترتیب و تدارک می دهد. جلسات فوق با حضور کارشناسان بسیاری از جمله نمایندگان مراجع و مقامات صالح در صدور آپوستیل تشکیل می‌شود.
تا اکنون کمیسیون ویژه پنج بار در سال های 2003 و 2009 و 2012 و 2016 و 2021 تشکیل شده است که در سال های 2003 و 2009 به روابط کنوانسیون آپوستیل با سایر کنوانسیون‌های لاهه به صورت متقابل پرداخته شده است، اما جلسه سال 2012 اولین جلسه ای بوده که کمیسیون ویژه صرفا عملکرد کنوانسیون آپوستیل را بررسی نموده است و با توجه به تجربیات و آثار مثبت آن جلسه، کمیسیون پیشنهاد داده است که جلسات آتی نیز به همین منوال تشکیل شود. ناگفته نماند که کمیسیون ویژه در آخرین جلسه خود در سال 2021 عمدتا به مسائل پیرامون نرم افزار آپوستیل الکترونیکی و چگونگی ترویج و توسعه آن پرداخته است.
نتایج و پیشنهادات که توسط کمیسیون ویژه ارائه می‌شود برای مقامات صالح راه حل ها و شیوه‌های خوبی برای استفاده از کنوانسیون آپوستیل می‌باشد. در آن‌ها خط مشی دفتر دائمی و کشورهای متعاهد تعیین می‌شود و همچنین نسبت به مشکلات و موانع عملی کنوانسیون با ایجاد وحدت رویه راه گشایی میکند.